Gümüşhane’nin Kelkit ilçesine bağlı Sadak Köyü’nde bulunan Satala Antik Kenti’nden elde edilen 111 sikke üzerinde yapılan bilimsel incelemeler, Satala’nın Anadolu’nun kuzeydoğusunda önemli bir askeri ve ticari merkez olduğunu kanıtladı.
Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırlarını koruyan önemli bir askeri garnizonu olan 15. Apollinaris şehrine ev sahipliği yapan Satala’da bulunan sikkeler Atatürk Üniversitesi Arkeoloji Anabilim Dalı yüksek lisans öğrencisi Arkeolog Elif Öktem’in hazırladığı tez çalışmasıyla detaylıca incelendi.
Gümüşhane Müzesi’nde koruma altına alınan ve 1966-2019 yılları arasında kazılarla ya da satın alma yoluyla elde edilen sikkelerin mercek altına alındığı çalışma kapsamında toplam 132 sikke incelendi. Çalışmada kondisyonu düşük olan 21 sikke dışarıda bırakılarak geriye kalan 111 sikke detaylı biçimde sınıflandırıldı ve analiz edildi.
Araştırmada VI. Mithridates dönemine ait 2, Roma Eyalet dönemine ait 23, Roma İmparatorluk dönemine ait 52 ve Bizans dönemine ait 34 sikke incelendi.
Roma’dan Bizans’a Uzanan Zaman Yolculuğu
Sikkeler, MÖ 120’lerden MS 11. yüzyıla kadar uzanan 1200 yıllık geniş bir zaman aralığını kapsıyor. Erken dönem örnekleri Pontus Kralı VI. Mithridates’e, Roma İmparatorluk Dönemi sikkeleri ise Hadrianus, Caracalla, Severus Alexander gibi imparatorlara ait. Bizans döneminde ise I. Iustinus ve Anonim Follis serileri dikkat çekiyor.
En fazla sikke dönemin büyük metropollerinden Konstantinopolis (İstanbul) 26 adetle başı çekiyor. Sonra 17 adetle Kayseri ve Antakya’dan 14 adet sikkenin olması Satala’nın geniş bir ticaret ağının içinde olduğunu da ortaya çıkardı.
Sikkelerin üzerinde yer alan semboller, yazılar ve figürler, sadece ekonomik sistemleri değil; aynı zamanda dönemin ideolojik, dini ve politik anlayışını da yansıtıyor. “Fel Temp Reparatio” tipi sikkeler Roma’nın yeniden dirilişini simgelerken, Bizans sikkelerinde Hz. İsa’nın figürlerine rastlanması, dönemin dini yapısına ışık tutuyor.
Satala’da Darphane var mıydı?
Araştırmanın en çarpıcı bulgularından biri, Satala’da bir dönem darphane faaliyetinin yürütülmüş olabileceğine dair güçlü kanıtların elde edilmesi. Özellikle Komodus dönemine (MS 177-192) ait, LEG XV Apollinaris lejyonuna gönderme yapan bronz sikkeler bu iddiayı güçlendiriyor. Erzincan Müzesi’nde yer alan ve üzerinde çömelmiş bir lejyoner grifonu ile “LEG XV” yazısı taşıyan sikkeler, Satala’da yerel para basımının gerçekleşmiş olabileceğini gösteriyor.
Her ne kadar doğrudan darphaneye ait arkeolojik kalıntılar henüz bulunamamış olsa da, bu tür numizmatik veriler Satala’nın sadece askeri değil, ekonomik bir merkez olabileceğini de gündeme taşıyor.
Gümüşhane Müzesi’nde yürütülen konservasyon çalışmaları sayesinde temizlenen sikkeler, taşınabilir X-Ray Floresans Spektrometresi (P-XRF) ile analiz edildi. Bu analizlerde, bronz sikkelerin içerdiği alaşımların dönemin üretim tekniklerini yansıttığı tespit edildi.
Çalışmayı yürüten Arkeolog Elif Öktem, “Bu sikkeler, yalnızca birer metal parçası değil; bölgenin tarihsel hafızasını taşıyan belgeler niteliğinde” derken, çalışmanın uluslararası alanda da önemli bir kaynak haline gelmesi bekleniyor.